Kennis over ouderenmishandeling: onmisbaar puzzelstuk bij systemische aanpak
Jeugdbescherming en Veilig Thuis hebben met Blijvend Veilig een stevige netwerksamenwerking neergezet. Mariolijne Oost (trainer bij Veilig Thuis) en Simone Korsman (trainer en adviseur bij Blijvend Veilig) sloegen de handen ineen voor een training over ouderenmishandeling. Ze geven de training samen aan professionals van Blijvend Veilig en het lokale team. Hiermee willen Simone en Mariolijne de kennis over ouderenmishandeling vergroten en laten zien hoe groot dit probleem is onze samenleving.
Aanzienlijk probleem
De definitie van ouderenmishandeling is veranderd door de jaren heen. Vroeger betekende het mishandeling van 65-plussers. Maar ouderenmishandeling houdt in dat er sprake is van (gedeeltelijke of volledige) afhankelijkheid, veroorzaakt door ouderdom. De officiële cijfers zeggen dat 1 op 20 van de ouderen in een afhankelijkheidssituatie slachtoffer is van ouderenmishandeling. Mariolijne maakte van ouderenmishandeling een speerpunt in haar werk. Zij vermoedt dat de werkelijke cijfers hoger liggen en dat 1 op 10 van de ouderen hiermee te maken krijgt.
‘Ik wil ouderenmishandeling zichtbaar maken. Het is een aanzienlijk probleem en de tijd en context om het te signaleren ontbreken vaak. Mensen die ouderen mishandelen, kunnen partners zijn, kinderen of mantelzorgers.’ (Mariolijne)
Gezamenlijk trainen bij Veiligheidsacademie
Mariolijne en Simone zitten samen in het ontwikkelteam voor de Veiligheidsacademie, waarbij naast trainers van Blijvend Veilig en Veilig Thuis ook collega’s van Civil Care en Jeugdbescherming samenwerken. Toen deze organisaties besloten om samen trainingen aan te bieden, was een training rond ouderenmishandeling de eerste keuze.
‘In onze teams werken we aan de veiligheid van iedereen van 0 tot 100. Veel professionals hebben vooral expertise rond de veiligheid van kinderen en gezinsgericht werken. Maar we krijgen ook meldingen over ouderenmishandeling en werken ook in huishoudens zonder kinderen. De behoefte aan meer kennis over ouderenmishandeling is groot onder professionals.’ (Simone)
Behoefte aan meer kennis
Ook bij ouderenmishandeling geldt dat er meerdere vormen van mishandeling zijn. Er kan sprake zijn van lichamelijk geweld, van verwaarlozing, financieel misbruik en/of psychisch geweld. Ook seksueel misbruik van ouderen komt voor. In de maatschappij is kinderporno een bekend misdrijf, maar over het seksueel misbruik van ouderen is veel minder bekend.
‘De behoefte aan meer kennis over ouderenmishandeling is in veel domeinen groot. Het thema is nog onderbelicht in de ouderenzorg zelf, in de lokale teams en ook bij politie en opsporing.’ (Mariolijne)
Stevige en werkbare training
Mariolijne had al eerder een training ouderenmishandeling opgezet. Deze training namen ze helemaal door, zodat de ontwikkelde werkwijze en de grondhouding die daarbij hoort er helemaal in terugkomen. Civil Care heeft meegelezen, zodat de Visie Gefaseerd Samenwerken aan Veiligheid met de TOP-3 erin verweven zit. De meerwaarde van deze training is dat de expertise uit meerdere hoeken gecombineerd is.
‘De grondhouding houdt onder andere in dat je oprecht nieuwsgierig bent naar wat er leeft en je de tijd neemt om aan te sluiten bij de ander door echt te luisteren. Vanuit deze basis vraag je vervolgens de feitelijke onveiligheid uit en werk je gezamenlijk met het huishouden en de betrokkenen om hen heen aan een veiligheidsplan. De expertise en bevlogenheid van Mariolijne maken de gezamenlijke training heel stevig en werkbaar.’ (Simone)
Angst voor eenzaamheid
Professionals leren hoe ze samen met het lokale team met ouderen en hun netwerk in gesprek kunnen over gebeurtenissen of signalen die wijzen op onveiligheid. Ook leren ze welke taal en toon hierbij passen. Mariolijne werkte in het verleden in de uitvoerende hulpverlening. Daar merkte ze hoe signalen vaak laat binnenkomen. Tijdig signaleren van ouderenmishandeling is dus een belangrijk streven. Ouderen in een afhankelijkheidspositie zijn vaak kwetsbaar. Mensen nemen misbruik voor lief omdat ze bang zijn voor eenzaamheid.
‘Slachtoffers hebben vaak het idee dat ze geen keuze hebben, zeker als de pleger hun enige vorm van sociaal contact is. Het gebeurt dat mensen het voor lief nemen dat er geld verdwijnt of dat ze vernederd worden, omdat die band zo belangrijk voor hen is.’ (Mariolijne)
Ingrijpende gevolgen
Mariolijne vertelt hoe oudermishandeling soms op het eerste gezicht niet zwaar lijkt, maar toch heel ingrijpende gevolgen heeft. Ze leerde als hulpverlener zelf een oudere dame kennen die in het ziekenhuis lag. Haar beide dochters hadden ruzie en vervolgens verbood de ene zus, die ook wettelijk vertegenwoordiger was, haar moeder om nog contact te hebben met haar andere dochter. In zo’n voorbeeld is de regie van de oudere dame volledig kwijt, terwijl die juist zo belangrijk is. Een ander, veelvoorkomend voorbeeld is wat er kan gebeuren als mantelzorgers overspannen raken.
‘Je ziet vaker dat overspannen mantelzorgers kleinerende opmerkingen maken of fysiek agressief worden. Of de ouderen krijgen geen ontbijt of blijven te lang in vies incontinentiemateriaal. Het is belangrijk om de context in kaart te brengen en begrip te voelen voor alle leden van het huishouden. Wordt thuiszorg buitengehouden, is er een indicatie? We brengen samen met het lokale team de onveilige gebeurtenissen in kaart en werken met het huishouden en alle betrokken aan het veiligheidsplan.’ (Simone)
Gespreksvoering en tijd nemen
De training wordt aangeboden aan de professionals van Jeugdbescherming en Veilig Thuis, samen met professionals van het buurtteam en het sociaal team. Toen Mariolijne en Simone dat probeerden in een pilot, bleek dat een goede zet. De training duurt zes uur en bevat naast theorie ook een paar praktijkoefeningen. Deelnemers mogen ook eigen casussen inbrengen.
‘Het is leuk om te merken hoeveel de professionals uit de verschillende organisaties van elkaar leren. Zeker voor de vormen van gespreksvoering geldt dat: iedereen stelt op een andere manier vragen. De gulden regel blijft: genoeg tijd nemen.’ (Mariolijne)
Belangrijk puzzelstuk
Mariolijne maakt duidelijk hoe complex het fenomeen ouderenmishandeling is. Dat heeft niet enkel te maken met het feit dat het probleem nog weinig bekendheid heeft in de samenleving. Ook bij ouderenmishandeling kan er intergenerationele overdracht meespelen. Soms moeten ouders die in het verleden hun kinderen mishandelden, op latere leeftijd verzorgd worden door hun eigen slachtoffers. Het is een pittige uitdaging om de hele context in kaart te brengen. Ouderenmishandeling is een groot en complex thema, dat maakt nauwe samenwerking zo onmisbaar.
‘Mensen die de training gevolgd hebben vertellen dat ze haar heel waardevol vinden en dat ze hopen dat alle collega’s deze training ook krijgen. Zelfs als je alleen met gezinnen met kinderen werkt. Inzicht in ouderenmishandeling is vaak hét puzzelstuk dat het plaatje bij een systeemgerichte aanpak compleet maakt.’ (Simone)
Heb je interesse in de training Ouderenmishandeling? Of vind je een voorlichting/workshop over dit thema interessant voor jouw organisatie?
Stuur Mariolijne en Simone (trainingen020veiligthuis@020veiligthuis.nl) een mail en geef je interesse aan.